Zaostrzenie kar w prawie karnym – Nowelizacja kodeksu karnego 

W dniu 1 października 2023 r. weszła w życie nowelizacja kodeksu karnego (ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw), która wprowadziła szereg kluczowych zmian w obszarze prawa karnego. Dotyczą one m.in.: 

/ wydłużenia maksymalnego wymiaru terminowej kary pozbawienia wolności z 15 lat do 30 lat, przy jednoczesnym zlikwidowaniu kary 25 lat pozbawienia wolności, 

/ rozszerzenia katalogu osób mogących zainicjować postępowanie w sprawie wyrządzenia szkody w obrocie gospodarczym, 

/ zaostrzenia kary za fałszywe oskarżania innej osoby o popełnienie przestępstwa, 

/ odpowiedzialności karnej nieletnich, 

/ zwiększenia wymiaru kar grożących za popełnienie niektórych przestępstw. 

KATALOG KAR 

Nowelizacja kodeksu karnego wprowadziła radykalne zmiany w zakresie katalogu kar. Ustawodawca wydłużył maksymalny wymiar tzw. terminowej kary pozbawienia wolności z 15 lat do 30 lat, przy jednoczesnej likwidacji kary 25 lat pobawienia wolności, która stanowiła odrębny rodzaj kary. 

Zdaniem ustawodawcy stosowanie przez sądy kary 25 lat pozbawienia wolności, uniemożliwiało im miarkowanie prawnokarnej dolegliwości w związku z popełnionym przestępstwem. Ponadto, jak wskazuje uzasadnienie nowelizacji, istotny odstęp pomiędzy górną granicą obowiązującej dotychczasowo terminowej kary pozbawienia wolności (tj. 15 lat), a karą 25 lat pozbawienia wolności może prowadzić do wymierzenia kary nieadekwatnej do stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz winy sprawcy. Orzekanie zbyt łagodnej albo zbyt surowej kary, bez wątpienia może podważać funkcję nie tylko stosowanej kary, ale także samej istoty prawa karnego.  

Zmianie uległ także wymiar kary grzywny. Zgodnie z nowelizacją ustawy, w przypadku popełnienia najlżejszych przestępstw, zagrożonych karą pozbawienia wolności do roku, minimalny wymiar kar wolnościowych wynosił będzie 50 stawek dziennych grzywny oraz 2 miesiące ograniczenia wolności. Wskazane wysokości kar będą ulegały sukcesywnemu podwyższaniu wraz ze wzrostem grożącej kary pozbawienia wolności: 100 stawek – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat; 150 stawek – w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata. Powyższe stosowane będzie także w przypadku grzywny wymierzanej wraz z karą pozbawienia wolności.  

WYRZĄDZENIE SZKODY W OBROCIE GOSPODARCZYM 

Reforma ustawy wprowadza także zmiany w zakresie wnioskowego trybu ściągania przestępstwa z art. 296 § 4a k.k., tj. przestępstwa w postaci wyrządzenia szkody w obrocie gospodarczym. Dotychczasowo kodeks karny wskazywał, że jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody w obrocie gospodarczym następuje na wniosek pokrzywdzonego. Nowelizacja istotnie zwiększa katalog osób mogących zainicjować postępowanie o wspólnika, akcjonariusza lub udziałowca pokrzywdzonej spółki lub członka pokrzywdzonej spółdzielni. 

FAŁSZYWE OSKARŻANIE INNEJ OSOBY O POPEŁNIENIE PRZESTĘPSTWA 

Nowelizacja kodeksu karnego podnosi także sankcję przewidzianą w art. 234 k.k., tj. w przypadku fałszywego oskarżania innej osoby o popełnienie przestępstwa. Do 1 października 2023 r. powyższy czyn zabroniony był zagrożony grywaną, karą ograniczenia wolności albo pozbawieniem wolności do lat dwóch. Wprowadzona reforma istotnie zmienia katalog kar grożących za popełnienie powyższego przestępstwa przewidując jedynie karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.  

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA NIELETNICH 

Dotychczasowo odpowiedzialności karnej podlegała osoba, która w chwili popełnienia przestępstwa ukończyła 17 lat, a w przypadku popełnienia ustawowo wskazanych przestępstw – po ukończeniu 15 lat.  

Nowelizacja kodeksu karnego wprowadziła w tym zakresie pewne odstępstwo. Zgodnie z art. 10 §2a, nieletni, który po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 148 § 2 lub 3 k.k. (tj. kwalifikowane formy zabójstwa), może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym. Niemniej jednak dla zastosowania powyższego, konieczne jest wykazanie, że okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. 

Jak wskazuje ustawodawca, celem wprowadzenia powyższych zmian jest wzmocnienie ochrony prawnokarnej przed najcięższymi kategoriami przestępstw przez zaostrzenie odpowiedzialności karnej.  

Niemniej jednak zwiększenie wymiaru kar grożących za popełnienie przestępstw wzbudza wiele kontrowersji zarówno wśród przedstawicieli doktryny, jak i praktyków. Karniści poddają pod wątpliwość zasadność wprowadzenia powyższych zmian, wskazując jednocześnie na uwstecznienie polskiego prawa karnego. Uważam, że podwyższenie wymiaru kar grożących za popełnienie wskazywanych przestępstw nie będzie miało kluczowego wpływu na obniżenie wskaźnika przestępczości, a tym samym na faktycznym poprawieniu efektywności prawnokarnej ochrony dóbr prawnych.  

Podkreślenia wymaga także fakt, że powyższe zmiany nie są ostatecznymi, jakie przewiduje nowelizacja kodeksu karnego. W dniu 14 marca 2024 r. wejdą w życie przepisy dotyczące m.in. obligatoryjnego przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym lub przepadku jego równowartości.