Ustawa o fundacji rodzinnej

Dnia 21 lutego 2023 roku została ogłoszona ustawa z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej („Ustawa”), wprowadzająca do polskiego porządku prawnego nowy typ osoby prawnej – instytucję fundacji rodzinnej. Zgodnie z założeniami projektu Ustawy celem tych nowych regulacji ma być w szczególności powołanie do istnienia podmiotów, które z uwagi na ich atrakcyjny model funkcjonowania – efektywny pod względem podatkowym oraz w zakresie prawa spadkowego – mogą się stać niezwykle atrakcyjnym rozwiązaniem umożliwiającym korzystną realizację procesów sukcesyjnych w przedsiębiorstwach rodzinnych oraz skuteczną ochronę majątku rodzinnego przed jego rozdrobnieniem.

Wśród podstawowych zalet nowej instytucji fundacji rodzinnej należy wymienić przede wszystkim:

/ zabezpieczenie sukcesji majątku rodzinnego na potrzeby sukcesji wielu pokoleń;​

/ zabezpieczenie przed rozproszeniem praw udziałowych i innych praw majątkowych oraz skupienie ich w jednym podmiocie;​

/ możliwość elastycznego określania zasad wypłaty świadczeń (m. in. pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu);​

/ zabezpieczenie przed ryzykami związanymi z klasyczną sukcesją majątkową (takimi jak: dziedziczenie ustawowe, zachowek, utrata lub zbycie praw udziałowych);​

/ możliwość zachowania rodzinnego charakteru prowadzonego biznesu i realizacji celów rodzinnych, a nie tylko stricte biznesowych.

Najważniejsze atuty fundacji rodzinnej będą wynikać z dotyczących jej regulacji w przestrzeni prawa podatkowego i spadkowego.

Fundacje rodzinne będą objęte zwolnieniem podmiotowym od podatku dochodowego od osób prawnych. (art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych („UPDOP”) dodany Ustawą), przy czym wskazane zwolnienie będzie jednak dotyczyć wyłącznie rodzajów działalności gospodarczej wpisujących się w zakres działalności zastrzeżonych dla fundacji rodzinnej przepisami Ustawy.

Fundacja rodzinna będzie zatem mogła np. w sposób neutralny podatkowo pozyskiwać środki z tytułu wypłaty zysku osiągniętego przez rodzinną spółkę kapitałową, a następnie może te środki dalej inwestować (przystępować do nowych spółek, nabywać i zbywać papiery wartościowe czy też udzielać pożyczek). Fundacje rodzinne podlegają natomiast opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych od przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji (w rozumieniu Ustawy) oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji – w kwocie odpowiadającej 15% podstawy opodatkowania. Podstawę opodatkowania stanowi przychód odpowiadający wartości świadczenia lub mienia. Tym samym opodatkowanie dochodów z dozwolonej dla fundacji rodzinnej działalności gospodarczej następuje dopiero w momencie wypłaty świadczeń dla beneficjentów fundacji.

Beneficjenci fundacji rodzinnej będą podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych od przychodów z tytułu otrzymania lub postawienia do dyspozycji świadczenia wypłacanego na ich rzecz przez fundację rodzinną oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w kwocie odpowiadającej 15% wartości przychodu;

Jednocześnie przychody fundatora albo osoby będącej w stosunku do fundatora osobą najbliższą (w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn), jak również przychody beneficjenta fundacji rodzinnej z tytułu świadczenia wypłacanego przez fundację rodzinną jeżeli beneficjent jest fundatorem albo osobą najbliższą fundatora – podlegają zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych. Są to niezwykle korzystne podatkowo rozwiązania, które na pewno przyczynią się do popularyzacji wykorzystania instytucji fundacji rodzinnej przez osoby zainteresowane zabezpieczeniem wypracowywanego przez rodzinę majątku.

Ustawa wprowadzi także korzystne rozwiązania w zakresie prawa spadkowego, w tym ogólną zmianę zasad wypłaty zachowku poprzez wprowadzenie przepisu art. 997 (1) KC. Zgodnie z tą regulacją obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach – jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. Jednocześnie wprowadzane zmiany przepisów podatkowych przewidują, że wypłata uprawnionemu zachowku może nastąpić w formie świadczenia wypłacanego przez fundację rodzinną, zaś świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.

Ponadto zgodnie z przepisami wprowadzanymi Ustawą fundusz założycielski fundacji rodzinnej będzie doliczany do spadku na potrzeby ustalenia zachowku, chyba że fundusz założycielski fundacji rodzinnej został wniesiony przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (zasady nie stosuje się jeżeli spadkobiercą jest fundacja rodzinna). Tym samym po 10 latach od wniesienia składników majątku do fundacji rodzinnej zostaną one wyłączone spod reżimu ogólnych regulacji KC, a ich „dziedziczenie” będzie następować wyłącznie na zasadach określonych w statucie fundacji, co stanowi rozwiązanie sprzyjające ochronie majątku gromadzonego przez pokolenia przed jego rozdrobnieniem.

Jak zatem będzie wyglądać proces założenia fundacji rodzinnej i jaki będzie jej model funkcjonowania?

Zgodnie z art. 2 ust. 1 Ustawy – Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Jednocześnie w myśl przepisu art. 2 ust. 2 Ustawy – przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.

Do ustanowienia fundacji rodzinnej będzie złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie (wymagana forma aktu notarialnego), pokrycie funduszu założycielskiego w kwocie co najmniej 100.000 złotych, ustalenie statutu fundacji i sporządzenie spisu jej mienia, jak również powołanie organów fundacji i ostatecznie dokonanie wpisu do wyspecjalizowanego rejestru fundacji rodzinnych.

Na mocy art. 142 Ustawy zostanie stworzony odrębny rejestr fundacji rodzinnych, który będzie prowadzony przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Warto zaznaczyć, iż Ustawa nie statuuje odrębnego obowiązku w zakresie rejestracji fundacji w rejestrze przedsiębiorców i tym samym fundacje rodzinne będą wykonywać swoją działalność gospodarczą na podstawie wpisu w rejestrze fundacji rodzinnych.

Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu Prawa przedsiębiorców tylko w zakresie:​

/ zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;​

/ najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;​

/ przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;​

/ nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;​

/ udzielania pożyczek: spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik oraz beneficjentom;​

/ obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;​

/ produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;​

/ gospodarki leśnej.

Należy także mieć na uwadze, że Prawa udziałowe w spółkach, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, papiery wartościowe, instrumenty pochodne oraz prawa o podobnym charakterze etc. mogą być nabywane przez fundację rodzinną również z wyłącznym zamiarem dalszego zbycia (art. 5 ust. 3 Ustawy), z kolei działalność w zakresie produkcji produktów roślinnych lub zwierzęcych oraz w zakresie gospodarki leśnej może być wykonywana przez fundację rodzinną wyłącznie w związku z prowadzonym przez fundację gospodarstwem rolnym.

Organami Fundacji rodzinnej będą Zarząd – standardowy, obligatoryjny organ reprezentacji;​Rada Nadzorcza (organ co do zasady fakultatywny, obowiązek ustanowienia Rady Nadzorczej w przypadku, gdy liczba beneficjentów fundacji przekracza 25 osób) oraz Zgromadzenie Beneficjentów – organ fundacji rodzinnej, stanowiący odpowiednik Zgromadzenia Wspólników w spółce kapitałowej, w jego skład wchodzą beneficjenci wprost wskazani w statucie (status beneficjenta nie implikuje wprost statusu członka zgromadzenia beneficjentów).

Beneficjentami fundacji rodzinnej  będą mogły być przede wszystkim osoby fizyczne jak również Organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Beneficjentem fundacji rodzinnej będzie mógł być także fundator, a sposób określenia beneficjenta i zakres przysługujących mu uprawnień będzie wynikać ze statutu fundacji.

To od fundatora, a w przyszłości od uprawnionych beneficjentów, będzie zależało to, w jaki sposób określać zasady zarządzania majątkiem rodzinnym, a także kto może zostać beneficjentem fundacji rodzinnej i jakie może otrzymywać świadczenia. Można także określać zasady przyznawania świadczeń pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 34 ust. 1 Ustawy) Prawa i obowiązki beneficjenta fundacji rodzinnej są natomiast niezbywalne.

Instytucja fundacji rodzinnej jawi się zatem jako  podmiot który „może się stać atrakcyjnym funduszem umożliwiającym neutralne podatkowo pomnażanie majątku rodzinnego.

Ustawa wejdzie w życie w terminie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia tj. dnia 22 maja 2023 roku.